علل، علائم و راه های درمان آپنه خواب

آیا هنگام خواب خروپف می کنید و ناگهان از خواب بیدار می شوید؟ آیا در طول روز احساس خواب آلودگی می کنید حتی اگر ساعت های کافی بخوابید؟ ممکن است آپنه خواب یا توقف تنفسی علت این مشکلات باشد. آپنه نوعی اختلال تنفسی در حین خواب است که سبب کاهش یا توقف کوتاه مدت تنفس می شود. اما شدت این اختلال چقدر است و چگونه درمان می شود؟ آیا این اختلال خطرناک است؟ به منظور آشنایی علل، علائم و راه های درمان آپنه خواب تا انتهای این همراه ما باشید.

آپنه خواب چیست؟

توقف تنفسی در خواب یا آپنه خواب (Sleep apnea) سندرمی است، شامل دوره های تکرار شونده آپنه (حداقل 10 ثانیه بدون جریان هوا) یا هایپوپنه (کاهش جریان هوا) که حین خواب اتفاق می افتد. به بیان دیگر توقف یا کاهش های تنفس کوتاه مدت در طول خواب توقف تنسی در خواب گفته می شود. بر اساس آمارها این اختلال در 2 درصد زنان و 4 درصد مردان اتفاق می افتد. همچنین در بین مردان چاق و میانسال شایع تر از دیگر افراد است.

یکی از علائم اصلی این بیماری خروپف است که به واسطه انسداد ظاهر می شود. در واقع خروپف یک تظاهر اصلیآپنه انسدادی خواب به حساب می آید. البته خرخر کردن، سال های سال قبل از شروع انسداد واقعی وجود دارد، بنابراین خروپف به تنهایی دلیلی برای بررسی کامل این اختلال نیست.

انواع آپنه خواب

به طور کلی سه نوع توقف تنفسی یا آپنه خواب وجود دارد که عبارتند از:

1- آپنه‌ انسدادی در خواب

2- آپنه مرکزی در خواب

3- آپنه خواب ترکیبی

آپنه انسدادی خواب

آپنه انسدادی خواب (obstructive sleep apnoea-OSA) شایع ترین توقف تنسی است که به دلیل انسداد راه هوایی در هنگام خواب ایجاد می شود. در آپنه انسدادی خواب، ماهیچه‌های گلو ریلکس، شل و باریک می‌شوند و زبان و کام نرم فرد هنگام خواب در پشت گلو جمع می‌شود. در چنین وضعیتی بخشی یا کل راه های تنفسی بسته شده و به دلیل انسداد جریان هوا، جریان خون به مغز کاهش می یابد.

انسداد مجاری تنفسی سبب ایجاد خروپف، خرناس، احساس خفگی یا نفس نفس زدن بلند می شود. در واقع خرو پف های بلند، مهمترین و بارزترین نشانه آپنه انسدادی خواب است، با این حال خروپف ممکن است نشانه این بیماری نباشد. توقف های انسدادی در مجاری تنفسی ممکن است برای چند ثانیه یا چند دقیقه طول بکشند و به نسبت دفعات و مدت زمان آن فرد را دچار مشکل کند.

آپنه انسدادی وضعیتی خواب چیست؟

نوعی آپنه انسدادی در حین خواب وجود دارد که به آن آپنه انسدادی وضعیتی خواب (positional sleep apnoea POSA) گفته می شود. در چنین آپنه خواب، توقف تنفسی فرد با تغییر وضعیت مانند خوابیدن به پهلو یا به پشت، کاهش یافته یا به طور کامل برطرف می شود.

علائم آپنه انسدادی خواب

• شایع ترین علائم آپنه انسدادی در خواب عبارتند از:
• خروپف و خرناس بلند
• بیدار شدن های ناگهانی در طول خواب یا احساس بی قراری
• داشتن احساس خفگی در حین خواب
• خشکی گلو و دهان در هنگام بیدار شدن از خواب
• سرازیر شدن آب دهان در حین خواب
• خستگی در طول روز
•  عدم تمرکز و اختلال در یادگیری
• فراموشی یا احساس گیجی
• سردردهای صبحگاهی
• ضربان قلب نامنظم
• کاهش خون رسانی به مغز
• تعریق شبانه
• کاهش میل جنسی
• دندان قروچه به ویژه در کودکان

راه های درمان آپنه انسدادی خواب

به طور کلی سه روش درمان برای آپنه خواب یا توقف تنفسی به واسطه انسداد وجود دارد که به شرح زیر است:

1- ایجاد فشار مثبت توسط دستگاه بر مجرای تنفسی

متداول ترین روش درمان آپنه انسدادی خواب ایجاد فشار مثبت دائمی توسط دستگاه CPAP است. علاوه بر این، فشار مثبت دو سطحی مجرای تنفسی (BiPAP)و فشار اتوماتیک مثبت مجرای تنفسی (APAP) از دیگر روش های درمانی است.

2- ابزارهای مکانیکی مخصوص دهان

استفاده از دستگاه‌های بهبود آرواره‌ی پایین (MADs)یکی دیگر از روش های درمان آپنه خواب انسدادی است. همچنین، به کارگیری رابط نگهدارنده‌ زبان نیز می تواند برای درمان این بیماری موثر باشد.

3- عمل جراحی

در برخی موارد تنها راه درمان آپنه انسدادی خواب از طریق عمل جراحی است. به طور کلی برای درمان این بیماری جراحی UPPP (Uvulopalatopharyngoplasty)، جراحی لوزه (آدنوتونسیلکتومی)، جراحی بینی یا عمل جراحی MMA (برای جلو آوردن فک) انجام می شود.

آپنه مرکزی خواب

این آپنه زمانی اتفاق می افتد که مغز سیگنال های مناسبی را به عضلات کنترل کننده تنفس ارسال نمی کند. به بیان دیگر در این نوع از آپنه خواب، علت توقف های تنفسی به دلیل انسداد راه های تنفسی نبوده، بلکه به دلیل اختلال عملکرد مغز و عدم ارسال سیگنال های مغزی برای تنفس است. این سندرم در افراد مسن به ویژه بالای 60 سال بیشتر مشاهده می شود و احتمال ابتلا مردان بیشتر از زنان است.

آپنه مرکزی خواب معمولا با مشکلات پزشکی و اختلالات مغزی همراه است. به طور کلی در افراد مبتلا به بیماری های عصبی مانند پارکینسون، بیماری آلزایمر یا آسیب های مغزی نظیر آنسفالیت، سکته مغزی و ضربه به مغز توقف تنفسی مرکزی خواب دیده می شود. همچنین، آپنه مرکزی خواب ممکن است با نارسایی احتقانی قلب، اختلات تیروئیدی و یا نارسایی کلیه همراه باشد.

علائم آپنه مرکزی خواب

خروپف نشانه بارز آپنه انسدادی در خواب است، اما معمولا خروپف درتوقف های تنفسی مرکزی مشاهده نمی شود. مهمترین علائم آپنه مرکزی خواب عبارتند از:

• بیدار شدن های متعدد در طول خواب
• تمایل به بی خوابی
• تنفس های نامنظم در طول خواب
• کم آوردن نفس و یک الگوی تنفسی افزایش یابنده – کاهش یابنده
• خستگی شدید در طول روز
• سردردهای صبحگاهی
• تحریک پذیری و احساس عصبانیت در فرد
• تغییرات شخصی و روانی
• عدم تمرکز و حافظه ضعیف

راه های درمان آپنه مرکزی خواب

همان طور که اشاره شد، آپنه مرکزی خواب معمولا با بیماری هایی همراه است، بنابراین درمان اختلال یا بیماری موجود اولین قدم برای درمان محسوب می شود. از راه های دیگر درمان آپنه خواب می توان به موارد زیر اشاره کرد که عبارتند از:

1. فشار مثبت دائمی مجرای تنفسی(CPAP)
2. فشار هوای مثبت دو سطحی (BPAP)
3.  روش هواگیری فرمان‌یار انطباقی (ASV)
4. دارو درمانی (مانند استازولامید (Diamox) یا تئوفیلین)

آپنه خواب ترکیبی (مختلط)

همانطور که از نام آن مشخص است، این مشکل ترکیبی از آپنه انسدادی و آپنه مرکزی در خواب است. سندرم آپنه خواب ترکیبی (AKA Complex sleep apnea syndrome) در برخی بیماران مبتلا به آپنه انسدادی و پس از درمان با دستگاه CPAP علائم آپنه خواب مرکزی مشاهده می شود. بسیاری بیماران معتقدند که در طول درمان با دستگاه CPAP مشکل انسداد مجاری تنفسی برطرف می شود، اما همچنان در هنگام خواب دچار وقفه تنفسی می شوند.

راه های درمان آپنه ترکیبی

اگرچه هنوز درمان قطعی برای آپنه ترکیبی وجود ندارد، با این حال استفاده از دستگاه فشار هوای مثبت دو سطحی (BPAP)و روش هواگیری فرمان‌یار انطباقی (ASV) موثر است. لازم به ذکر است که استفاده از دستگاه فشار مثبت دائمی مجرای تنفسی (CPAP).برای درمان آپنه خواب ترکیبی موفقیت آمیز نخواهد بود.

بیشتر بخوانید: علت خرخر کردن

عوامل تشدید آپنه خواب

به طور کلی یکی از دلایل تشدید آپنه انسدادی خواب افزایش وزن و چاقی است که سبب باریک شدن راه های تنفسی می شود. علاوه بر این، بزرگی زبان نیز از دلایل ایجاد آپنه انسدادی در خواب است. همچنین، عواملی مانند مصرف الکل، سیگار کشیدن، استفاده از داروهای آرام بخش، داشتن عفونت های تنفسی فوقانی، اختلالات هیپوتیروئیدی، اختلال عملکرد طناب های صوتی یا بیماری بولبار می تواند از دلایل تشدید توقف تنفسی در خواب باشد.

تشخیص های افتراقی آپنه خواب

• نارکولپسی
• اختلال حرکت اندام به صورت دوره ای
• پر خوابی با علت ناشناخته
• بی خوابی
• هیپوتیروئیدی
• اختلال در ریتم شبانه روزی
• اختلالات روانی
• دمانس
• کمبود تهویه آلوئولی اولیه
• سندرم چاقی – کمبود تهویه

درمان آپنه خواب خفیف

راه های درمانی ذکر شده در بالا اغب برای آپنه خواب متوسط تا شدید، اما در موارد آپنه خواب خفیف انجام روش زیر توصیه می شود.

• کاهش وزن و حفظ وزن مناسب
• عدم مصرف الکل و داروهای خواب آور
• خوابیدن به پهلو
• استفاده از اسپری بینی (در صورت داشتن گرفتگی بینی)
• تنظیم برنامه خواب و اجتناب از بی خوابی

کلام آخر

آپنه خواب یکی از اختلالات تنفسی است که سبب توقف تنفس در حین خواب می شود. آپنه انسدادی خواب شایع ترین نوع است که به دلیل انسداد مجاری تنفسی ایجاد می گردد و آپنه مرکزی خواب نیز نوع دیگری از آپنه است که به دلیل ناتوانی مغز در ارسال سیگنال های مناسب به عضلات کنترل کننده تنفس در طول خواب به وجود می آید. آپنه ترکیبی یا مختلط خواب نیز علائم هر دو آپنه انسدادی و مرکزی را دارد.

در موارد خفیف فقط رفتار درمانی ( کاهش وزن، عدم مصرف الکل و داروهای آرام بخش ) انجام دهید. در موارد متوسط تا شدید درمان انتخابی CPAP ( فشار مثبت و مداوم در راه های هوایی ) ببسیار موثر می باشد.بیمارانی که راه های هوایی فوقانی آن ها تنگ تر شده است، ممکن است از کاهش وزن، دندان های مصنوعی دهانی، سیتوپلاستی بینی سود ببرند. همچنین، در برخی موارد عمل جراحی به بیمار توصیه می شود.